پایان نامه شناسایی نقش صنایع دستی در برنامه ریزی توریسم

این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 400 صفحه می باشد.

فهرست
نخست : کلیات.. ۱
۱-۱ طرح مساله: ۱
۱-۲ اهمیت و ضرروت تحقیق.. ۳
۱-۳ پیشینه تحقیق.. ۴
۱-۴ اهداف تحقیق : ۵
۱-۵ سوالات تحقیق.. ۶
۱-۶ فرضیه های تحقیق.. ۶
۱-۷ قلمرو تحقیق: ۷
۱-۸ روش و مراحل تحقیق.. ۷
روش مشاهده ای: ۷
روش کتابخانه ای: ۷
۱-۹ تنگناها و محدودیت های تحقیق.. ۸
فصل دوم : چارچوب نظری.. ۹
۲-۱ تاریخچه جهانگردی در جهان.. ۹
۲-۲ جهانگردی در ایران.. ۱۶
الف) دوران مادها و هخامنشیان: ۱۷
ب) دوران اشکانیان: ۱۸
ج ) دوران ساسانیان : ۱۹
۲-۲-۲ دوران بعد از اسلام (دوران اسلامی). ۲۰
دوران صفویه (حکومت شاه عباس). ۲۳
۲-۳ تعریف اصطلاحات: ۲۷
۲-۴ تعریف و مفهوم جهانگردی: ۳۰
۲-۳-۱ جهانگردی: ۳۲
۲-۳-۲ جهانگرد (بازدید کننده یک شبه): ۳۲
۲-۵ انواع گردشگری.. ۳۲
۲-۵-۱ گردشگر یک روزه. ۳۲
۲-۵-۲ مسافر – سفر. ۳۲
۲-۵-۳ گردشگری ورزشی.. ۳۸
۲-۵-۶ اکوتوریسم در ایران.. ۴۹
۲-۵-۷ گردشگری فرهنگی.. ۵۱
اصول و منشور گردشگری فرهنگی.. ۵۶
اصل ۱٫ ۵۷
اصل ۲٫ ۵۹
اصل ۳٫٫ ۶۱
اصل ۴٫٫ ۶۲
اصل ۵٫ ۶۳
اصل ۶٫٫ ۶۵
۲-۵-۸ گردشگری پایدار. ۶۵
۲-۶ گردشگری پسامدرن و ضرورت شناخت آن.. ۶۹
گردشگری پسامدرن.. ۷۲
پساگردشگری انبوه. ۷۶
مقایسه ویژگی های گردشگری انبوه و پساگردشگری انبوه. ۷۷
۲-۷ نگاه ایران امروز به گردشگری.. ۸۰
گردشگری بعد از انقلاب ( ۱۳۸۵-۱۳۵۷). ۸۰
گردشگری در برنامه های توسعه. ۸۲
برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (۷۲-۱۳۶۸). ۸۲
اهداف کمی برنامه : ۸۴
اهداف کیفی: ۸۴
برری نقاط قوت و ضعف برنامه دوم: ۸۶
نقاط قوت : ۸۶
نقاط ضعف برنامه : ۸۶
۳- برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ( ۱۳۸۳- ۱۳۷۹). ۸۸
۴- برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ( ۱۳۸۸-۱۳۸۴). ۸۸
۲-۸ اهداف سازمان ایرانگردی و جهانگردی.. ۹۳
مطالعات.. ۹۴
برنامه ریزی.. ۹۵
۳- آموزش… ۹۶
اهداف اصلی طرح جامع جهانگردی.. ۹۷
هدفهای اصلی طرح جامع جهانگردی عبارتند از : ۹۷
ارکان صنعت جهانگردی.. ۹۸
۲-۹ اهداف توسعه جهانگردی.. ۱۰۰
اهداف توسعه جهانگردی عبارتند از : ۱۰۰
۲-۱۰ شکل های توسعه جهانگردی.. ۱۰۰
۲-۱۱ تعاریف قطب توریستی.. ۱۰۱
۲-۱۱-۱ انواع قطب های توریستی براساس انگیزه گردشگری.. ۱۰۲
۲-۱۲ برنامه ملی توسعه گردشگری ایران.. ۱۰۳
۲-۱۳ برنامه ریزی گردشگری در شهر و منطقه. ۱۰۶
بخش تجاری.. ۱۰۷
بخش عمومی به عنوان برنامه ریزان گردشگری.. ۱۰۹
بخش غیرانتفاعی به عنوان برنامه ریزان.. ۱۱۰
مشاورین حرفه ای.. ۱۱۱
۲-۱۴ گردشگری و آموزش… ۱۱۴
۲-۱۵ بازاریابی گردشگری.. ۱۲۰
۲-۱۶ ابعاد و تاثیرات جهانگردی.. ۱۲۴
۲-۱۶-۱ جنبه اقتصادی و درآمدزایی جهانگردی: ۱۲۴
۲-۱۶-۲ جنبه های سیاسی جهانگردی : ۱۲۶
۲-۱۶-۳ جنبه اجتماعی گردشگری.. ۱۲۸
۲-۱۶-۳-۱ جنبة فرهنگ پذیری: ۱۳۰
۲-۱۶-۳-۲ جنبة فرهنگ گذاری: ۱۳۰
۲-۱۶-۳-۳ تاثیرات متقابل فرهنگی: ۱۳۱
۲-۱۷ تعریف فرهنگ: ۱۳۱
۲-۱۷-۱ ویژگی های مهم فرهنگ… ۱۳۳
۲-۱۷-۲ کارکردهای مهم فرهنگ… ۱۳۴
۲-۱۷-۳ ابعاد فرهنگ: ۱۳۵
۲-۱۷-۴ شاخصه های فرهنگ : ۱۳۶
۱- شاخص های آماری: ۱۳۶
۲- نهادینه شدن یا درونی شدن فرهنگ: ۱۳۶
۳-ین میزان کارائی فرهنگ در تامین نیازهای مادی، معنوی، روانی و اجتماعی افراد : ۱۳۷
۴- قدرت سازگاری نظام فرهنگی: ۱۳۸
۵- میزان انسجام فرهنگی: ۱۳۸
۲-۱۸ صنایع دستی رسانه هویت ملی یا فرهنگی.. ۱۳۹
۲-۱۹ صنایع دستی – تعاریف و مفاهیم. ۱۴۴
۲-۱۹-۱ ویژگی های عمومی صنایع دستی : ۱۵۳
۲-۱۹-۲ ویژگی های صنایع دستی روستایی : ۱۵۴
۲-۲۰ انواع صنایع دستی.. ۱۵۵
صنایع دستی شهری : ۱۵۵
صنایع دستی روستایی (عشایری). ۱۵۵
۲-۲۰-۱ آشنایی با رشته های متنوع صنایع دستی: ۱۵۶
۲-۲۱ راهکارهائی برای توسعه صنایع دستی و گردشگری در ایران.. ۱۵۷
و اما راهکارها و پیشنهادات: ۱۶۵
فصل سوم. ۱۶۸
ویژگی های جغرافیای طبیعی و انسانی استان اصفهان.. ۱۶۸
۳-۱ جغرافیای طبیعی.. ۱۶۸
۳-۱-۱ موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان اصفهان : ۱۶۸
۳-۲ جغرافیای طبیعی استان اصفهان: ۱۶۹
۳-۲-۱ ناهمواریها: ۱۷۱
۳-۲-۲ نقش توپوگرافی در شکل گیری و جذب جمعیت در شهر اصفهان: ۱۷۳
۳-۲-۳ آب وهوای اصفهان.. ۱۷۹
۳-۲-۴ دما ۱۸۰
۳-۲-۵ بارش… ۱۸۲
۳-۲-۶ باد. ۱۸۳
۳-۲-۷ زمین شناسی و زلزله. ۱۸۴
زمین شناسی عمومی استان.. ۱۸۵
مطالعات خاک شناسی: ۱۸۸
۳-۲-۸ منابع زیرزمینی (گاز، نفت، آب و …). ۱۸۹
گاز: ۱۸۹
نفت: ۱۹۰
آب و برق: ۱۹۰
منابع آب زیرزمینی و مقدار تخلیه آن ها : ۱۹۱
۳-۲-۹ پوشش گیاهی استان : ۱۹۲
۳-۲-۱۰ مراتع استان اصفهان : ۱۹۵
۳-۳ جغرافیای انسانی.. ۱۹۷
۳-۳-۱ بیان مفاهیم و تعاریف.. ۱۹۷
جمعیت : ۱۹۷
خانوار : ۱۹۸
نسبت جنسی : ۱۹۹
نسبت باسوادی : ۱۹۹
۳-۳-۲ علل وجود شهر اصفهان.. ۱۹۹
۳-۳-۳ استان اصفهان.. ۲۰۱
۳-۳-۴ اصفهان در دوران صفویه. ۲۰۳
۳-۴ بررسی مطالعات و ویژگی های انسانی.. ۲۰۳
جمعیت : ۲۰۳
۳-۴-۲- بررسی جمعیت و نرخ رشد استان اصفهان در طی دو دهه : ۲۰۴
جدول شماره ۱۱ جمعیت و متوسط رشد سالانه. ۲۰۶
۳-۴-۳- تفکیک جمعیت استان اصفهان بر حسب نقاط شهری و روستایی : ۲۰۷
جدول شماره ۱۲ خانوار و جمعیت بر حسب جنس در نقاط شهری و روستایی.. ۲۰۸
۳-۴-۴ جمعیت بر حسب سن: ۲۱۰
جدول شماره ۱۳ جمعیت بر حسب سن.. ۲۱۱
۳-۴-۵ هرم سنی.. ۲۱۳
۳-۴-۶ جمعیت شهرهای استان: ۲۱۴
جدول شماره ۱۴ جمعیت شهرهای استان.. ۲۱۴
۳-۴-۷جمعیت بر حسب دین.. ۲۲۰
۳-۴-۸ زاد ولد و مرگ و میر. ۲۲۱
جدول شماره ۱۶ متولدین ثبت شده بر حسب در نقاط شهری و روستایی.. ۲۲۳
فوت شدگان ثبت شده بر حسب جنس در نقاط شهری وروستایی: ۲۲۵
۳-۴-۹ تراکم نسبی: ۲۲۵
۳-۴-۱۰ازدواج و طلاق: ۲۲۷
۳-۴-۱۱ سهم اشتغال در بخش های عمده فعالیت اقتصادی: ۲۲۷
نسبت وابستگی: ۲۲۹
۳-۵ شبکه های ارتباطی.. ۲۲۹
۳-۵-۱ راههای استان اصفهان: ۲۲۹
۳-۵-۲طول انواع خطوط و تعداد ایستگاههای راه آهن در استان: ۲۳۱
جدول شماره ۲۱ طول انواع خطوط وتعداد ایستگاه های راه آهن در استان.. ۲۳۱
۳-۵-۳ انواع راههای تحت حوزه استحفاظی اداره کل راه و ترابری استان: ۲۳۲
جدول شماره ۲۲ انواع راه های تحت حوزه استحفاظی اداره کل راه و ترابری استان بر حسب کیلومتر ۲۳۲
جدول شماره ۲۳ تعداد تونل ها ، پل ها… ۲۳۴
جدول شماره ۲۴ وسایل نقلیه عمومی درون شهری بر حسب نوع.. ۲۳۵
۳-۵-۴ پروازهای اصفهان.. ۲۳۶
۳-۶جاذبه های گردشگری اصفهان.. ۲۳۶
۳-۶-۱ چهار باغ.. ۲۳۶
۳-۶-۲ زاینده رود و مادیهای آن.. ۲۳۹
۳-۶-۳ باغ پرندگان.. ۲۴۵
۳-۶-۴ باغ غدیر. ۲۴۶
بنای یاد بود علامه امینی: ۲۴۶
۲- کتابخانه عمومی علامه امینی: ۲۴۷
۳-مجموعه ورزشی باغ غدیر( سال ورزش، استخر و دو زمین تنیس): ۲۴۷
۴-خانه کودک و نوجوان: ۲۴۷
۵- مجموعه سردرب: ۲۴۷
۳-۶-۵ باغ گلها ۲۴۸
۳-۶-۶ موزه ها ۲۵۰
۳-۶-۷ تفرجگاه مذهبی.. ۲۵۱
۳-۶-۸ آثار تاریخی.. ۲۵۱
۳-۶-۹ مورهای گردشگری.. ۲۵۲
صنایع دستی اصفهان.. ۲۵۳
۴-۱ اصفهان پایگاهی رفیع برای صنایع دستی ایران.. ۲۵۳
۴-۲ انواع صنایع دستی اصفهان: ۲۵۴
۴-۲-۱ پاپیه ماشه← Daper Macheh. 254
4-2-2 پریوار بافی ← Traditional Weaving. 255
4-2-3 پریوار دوزی ← Braiding. 255
4-2-4 پیله دوزی← Braiding. 256
4-2-5 تذهیب ← Illustrating. 257
4-2-6 خورجین بافی←Trabitional weaving. 257
4-2-7 دواتگری metal works. 258
4-2-8 سفال گری←Pottery. 258
سفالگری ← Pottery. 258
4-2-9 شرفه دوزی Braiding. 259
4-2-10 شمسه دوزی Braiding. 259
4-2-11 ضریح سازی.. ۲۶۰
۴-۲-۱۲ طلاکوبی روی فولاد. ۲۶۰
۴-۲-۱۳ غبا باقی(aba bafi) Taditional cloth weaving. 262
4-2-14 علم سازی(علامت سازی). ۲۶۲
۴-۲-۱۵ فیروزکوبی Turquoise (Firozikobi) 262
4-2-16 قالی گل برجسته(ghali gol barjasteh) Relief carpet 264
4-2-17 قلمزنی (Ghalam/ani) Engraving- Chiseling. 265
4-2-18 قملکار(Ghalamkar) Traditional Printed cloth. 266
4-2-19 قملکار نقاشی (Ghalamkar naghashi) Traditinal printed cloth. 267
4-2-20 کاشی کاری سنتی (kashi kari) Traditional Tile working. 267
4-2-21 کاشی معرق (Kashr mooaragh) Inlaid tile works. 268
4-2-22 کاشی هفت رنگ (kasht haft rang)Tile working. 269
4-2-23 کاربندی (karbandi)Traditional work. 269
4-2-24 کاغذسازی سنتی (kazhaz sazi)Paper making. 270
4-2-25 گچ بری(gach bori) Traditional Plaster Work. 271
4-2-26 گره چینی (Gereh chini) Straw and wooden works. 271
4-2-27 گلابتون دوزی Braiding. 272
4-2-28 گیوه بافی (Giveh bafi) Traditional foot 272
4-2-29 مجری سازی Metalic handicrafts(mejri sazi) 273
4-2-30 مروارید دوزی Braiding (morvand dozi) 274
4-2-31 مسگری(mesgari) Metalic handicrafts. 275
4-2-32 مشبک دوزی (moshabak dozi) Braiding. 276
4-2-33 مشبک فلز (moshabak felez)Metalic handicrafts. 276
4-2-34 مضاعف دوزی (mozaaf dizi) Braiding. 277
4-2-35 میناکاری(Mina Kari) Enamel 277
4-2-36 مینای نقاشی (Mina) Enamelled works. 278
4-2-37 نقاشی قهوه خانه ای (naghasi ghahvekhanehee) Traditional painting. 280
4-2-38 نگارگری ( Negargari)Fine Arts. 281
4-2-39 یراق دوزی Braiding(yaragh dozi) 282
4-3 صنایع دستی منسوخ و کم رونق در اصفهان.. ۲۸۳
۴-۴ صنایع دستی و توسعه گردشگری پایدار. ۲۸۷
۴-۵ صنایع دستی به عنوان یک محصول.. ۲۸۹
۴-۶ اقتصاد صنایع دستی.. ۲۹۳
۴-۷ فناوری بومی و صنایع دستی.. ۲۹۴
۴-۸ ویژگی های تولید صنایع دستی.. ۲۹۷
۴-۸-۱ تجارت منصفانه صنایع دستی.. ۲۹۷
۴-۹ جهانی سازی و صنایع دستی.. ۳۰۲
منابع و مآخذ: ۳۰۶
۴-۱۰ تجلی ذوق ایرانی در صنایع دستی.. ۳۰۷
۴-۱۱ نقش صنایع دستی در اقتصاد ایران.. ۳۱۱
۴-۱۲ نقش صنایع دستی در بالا بردن سطح اشتغال: ۳۱۵
۴-۱۳ نقش صنایع دستی در ازدیاد درآمد سالانه: ۳۱۸
۴-۱۴ نقش صنایع دستی در تولید ملی.. ۳۱۹
۴-۱۵ نقش صنایع دستی در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی: ۳۲۰
۴-۱۶ نقش صنایع دستی در توسعه صادرات: ۳۲۱
۴-۱۷ابعاد فرهنگی و هنری صنایع دستی.. ۳۲۳
۴-۱۸ تبلور صنایع دستی در هم پیوندی آفرینش های هنری و دانش فنی.. ۳۲۶
۴-۱۹ در رونق صنایع دستی ICTنقش… ۳۲۹
۴-۲۰ «بررسی موانع پیوندهای صنعت جهانگردی و صنایع دستی در جهانگردی پایدار». ۳۳۳
۴-۲۰-۱ بررسی رشد اقتصادی: ۳۴۱
۴-۲۰-۲ تاثیرات صنعت گردشگران در تعامل با صنایع دستی بر اقتصاد ملی. ۳۴۳
۴-۲۰-۳ بررسی حساب اقماری گردشگری (TSA) و نقش آن در صنایع دستی: ۳۴۵
۴-۲۱-۴صنایع دستی و صنعت توریسم. ۳۴۷
۱- چرا در سفر خرید می کنیم؟. ۳۵۲
۴-۲۲ جایگاه صنایع دستی در تولید کشور. ۳۵۵
۴-۲۲-۱ مجموع نمرات شاغل در این صنعت.. ۳۵۵
۴-۲۲-۲ درآمد حاصله. ۳۵۶
۴-۲۲-۳ پراکندگی در کل کشور. ۳۵۷
۴-۲۲-۴ سهولت ایجاد مراکز تولید. ۳۵۷
۴-۲۲-۵ نیاز به سرمایه گذاری اندک جهت تولید در مقایسه با صنایع دیگر. ۳۵۸
۴-۲۲-۶ امکان تـأمین قسمت عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی.. ۳۵۸
۴-۲۲-۷ بالا بودن ارزش افزوده آنها در مقایسه با صنایع دیگر. ۳۵۹
۴-۲۲-۸ بالا بودن میزان صادرات صنایع دستی و فرش در مقایسه با صادرات کالاهای غیرنفتی ۳۵۹
۴-۲۳ وضعیت صادرات صنایع دستی و فرش و مقایسه آن با صادرات جهان.. ۳۶۰
۴-۲۳-۱ موانع و مشکلات صادرات صنایع دستی.. ۳۶۰
راههای رفع موانع.. ۳۶۱
۴-۲۳-۲ راه حل ساده تر از استفاده از توریستها وجهانگردان.. ۳۶۲
۴-۲۴ مقایسه آمار تعداد توریست وارده به ایران و صادرات صنایع دستی به آن کشور (سال ۱۳۶۹) ۳۶۵
آموزش های رسمی (آکادمیک). ۳۷۰
۴-۲۷ اهمیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی صنایع دستی و جایگاه آن در برنامه های توسعه. ۳۷۱
۲-۱ تاریخچه جهانگردی در جهان
گردشگری در جهان به همراه آغاز مدرنیته شکل گرفت. مدرنیته اشکال مختلف زندگی را تنها بر پایه قابلیت های آنها در تولید منافعی که توسط افراد مصرف می شوند، مورد ارزیابی قرار داده و با مفاهیمی همچون همواره به پیش رفتن و کنارگذاران کهنه نگرش تازه انسان را به جهان و به خویش سبب گردید و بدین گونه با پیدایش بعد تازه ای از دگرگونی دائمی، انهدام رسوم و فرهنگ سنتی را در صحنه ی زندگی اجتماعی رقم زد. تفکیک میان کار و اوقات فراغت یکی از این دگرگونی ها می باشد که در آن کار در قالب ضرورت و گردشگری در قالب اوقات فراغت، که دمی آسودن از کار را برای تجدید قوا فراهم می آورد، قرار می گیرد.اوقات فراغت به عنوان زمانی از بیداری انسان، که فرد بتواند آن را به میل و دلخواه خود بدون هیچ گونه الزامی بگذارند، در مدرنیته مابین تمایز خانه و کار صورت رسمی به خود گرفت. اوقات فراغت به عنوان یک مفهوم جدید نمایانگر گذار از کار در مفهوم سنتی اش بود که با توسعه نوآوری های تکنولوژیکی و مدیریتی،‌با افزایش مصرف در جهان بوروکراتیک؛ عقل گرا و افسون زدایی شده، این فرصت را مهیا کرد- که هر چند کوتاه- انسان از اجبارها و محدودیت های نظم اجتماعی مدرن رها شود.
این رهایی با فشار ناشی از انقباض اجتماعی حاصل از روند مدرنیته، گذران اوقات فراغت را در قالب گردشگری تسهیل نمود و انسان مدرن فارغ از عمق فرهنگی نهفته در اوقات فراغت به عنوان گردشگر تنها رهایی از وظایف مدرن را دنبال نمود. جریان گردشگری شکل گرفته در این چارچوب نیز، انسان درن را با انگیزه تفریح در روند بازساخت شده سرمایه داری، به جستجوی محیط های گوناگون برای تمایز از محیط کار و تفریح واداشت. انسان در این رابطه توانست که نیاز به تفریح و استراحت و آرامش و دور شدن از گرفتاریهای زندگی مدرن را که یک مساله عمیق اجتماعی – فرهنگی دوران عصر مدرن است را به صورت سطحی حلک کند. خود همین امر به علت مسائل سرمایه داری و تکنولوژیکی در یک حالت تضاد با تبارهای درونی قرار داد. کار و تلاش بیشتر، خستگی و تحمل فشارهای روحی روانی بیشتر برای داشتن پس انداز برای رفتن به مسافرت و گردش برای استراحت، هر چه زندگی ماشینی تر و تکنولوژی زده تر می گردد، این مساله تضاد بین کار و استراحت (لااقل برای توده مردم) بیشتر می گردد( پاپلی یزدی و سقایی، ۱۳۸۲ ، ۳۰و ۳۱)
سرمایه داری در مدرنیته اولیه در پویش سرمایه داری تجاری، نخستین انباشت سرمایه را در سده هفده و هجدهم در اروپا تجربه کرد. این انباشت همراه با انقلاب راهها در فاصله زمانی ۱۷۴۵ تا ۱۷۶۰ و تنزل قیمت های حمل و نقل اولین جلوه های گردشگری مدرن را در چارچوب سفرهای آموزشی در اروپا شکل داد (همان منبع ، ۳۳). در این میان گردشگری در رابطه مستقیم با توانمندی مالی در چارچوب تورهای خاصی شکل می گرفت که به سفرهای آموزشی (G.T) معرف بودند. سفرهای آموزشی اولین جلوه های گردشگری مدرن را در اروپا شکل داد. بیشتر اعضای این سفرهای آموزشی برای کسب دانش و تجربه های جدید به مسافرت می رفتند. معمولا این افراد از طبقات بالای اجتماع بودند که برای کسب دانش و فرهنگ مسافرت می کردند. اصولا پسران خانواده های مرفه برای دیدن آثار باستانی، مطالعه و نیز فراگیری علوم معماری و تاریخ به کشور خاصی اعزام می شدند. سفرهای آموزشی یک راهنمای سفر داشت که در سال ۱۷۷۸ میلادی توسط توماس نوگنت تهیه شد و پرفروش ترین کتاب معرفی گردید (وای، گی، ۱۳۸۲، ۲۹).
اما در مدرنیته علیا پایه و اساس گردشگری دسته جمعی امروزی به وجود آمد. در این دوره تغییرات اقتصادی و اجتماعی عمیقی به وجود آمد که از آن جمله مهاجرت کارگران کشاورز از مناطق روستایی و روی آوردن آنها به شهرنشینی بود. انقلاب صنعتی قدرت بخار را که در قطارها و کشتی ها مورد استفاده قرار می گرفت، معرفی کرد. تغییرات اجتماعی، موجب تغییر مشاغل وگسترش طبقه میانی اجتماع گردید و این طبقه توان بیشتری یافت تا بیشتر به تفریح و مسافرت برود، در نتیجه افزایش تقاضا برای مسافرت باعث شد که مسافرت های تخصصی طبقه مرفه تورهای آموزشی شکل تازه ای به خود بگیرد ( همان منبع).
انقلاب صنعتی با پیش زمینه های فراهم آمده از انباشت سرمایه و دانش از نیمه دوم قرن هیجدهم در انگلستان آغاز گردید که روند رو به شتاب آن از سال ۱۷۸۰ سرعت زیادی یافت و اثرات بسیاری بر جای نهاد ( پالمر، ۱۳۵۷، ۴) . انگلستان از آنجا که دارای کارهای تولیدی بسیاری بود، توانست بازارهای گسترده ای را برای تولیدات خود به دست آورد و سود بسیاری را کسب نماید. این سود در تکمیل صنایع کارگاهی به کار گرفته شد و سبب جایگزینی کارخانه به جای کارگاه و استفاده از صنایع ماشینی به جای صنایع دستی گردید این خود با سمت و سوی ویژه اقتصادی گذار از انقلاب تجاری را به انقلاب صنعتی سبب شد (لطفی، ۱۳۸۱ ، ۲۹۸) . نخستین نمایشگاه صنعتی دنیا در ۱۸۵۱ میلادی در بریتانیا (فوگل، ۱۳۸۰، ۹۱۴) ، نشان از آن داشت که انقلاب صنعتی در انگلستان به بالاترین درجه رشد در زمان خود رسیده است. از این زمان به بعد بود که انقلاب صنعتی در گسترش مابین سالهای ۱۹۱۴-۱۸۷۱ رخ داد که از آن به عصر ترقی یاد می شود (فوگل ، ۱۳۸۰، ۱۰۱۸). نوآوری های تکنولوژیکی در روندی از انقلاب صنعتی در مدرنیته علیا نقش با اهمیتی را در همه گیر شدن جریان گردشگری ایفا نمود. مهمترین این نوآوری ها، تکنولوژی راه آهن بود. هرچند نباید نقش کشتی های بخار را نیز در این امر نادیده گرفت. بعد از اختراع ماشین بخار به وسیله جیمز وات در سال ۱۷۶۹ ، از این ماشین در فناوری های مختلفی استفاده گردید.
روند توسعه گردشگری در چارچوب اقتصاد سرمایه داری با افزایش نوآوری های تکنولوژیکی و مدیریتی همراه با سیر تحول اجتماعی ناشی از آنها، در میل به مصرف اوقات فراغت بیشتر در مدرنیته متاخر ابعاد دیگری به خود گرفت. تولید انبوه که در این دوره در چارچوب فوردیسم شکل گرفت، نشان از یک روند دگرگون کننده داشت. این شیوه، تولید انبوه کالا به یک هنجار بدل شد و تولید استاندارد شده ، تولید محصول با استفاده از فرآیندهای گروهی (سیستم خط تولید انبوه)، تولید به مقدار بسیار زیاد و بهره گیری از الگوی یکسان (یخچال، لباسشویی، تلویزیون و غیره ) در عرصه هایی مانند مهندسی، کالاهای الکترونیکی و اتومبیل یک مشخصه بارز به حساب می آمد. کارخانجات تولیدی به طور معمول در مقیاس های بزرگ اندازه ایجاد شد. در بالاترین سطح کارخانه فورد در دیترویت چهل هزار کارگر را در یک مجموعه عظیم گردآورده بود و از آنجا که تولید انبوه کم هزینه، به اقتصادهایی با مقیاس کلان نیاز داشت، دارا بودن صدها یا هزاران کارگر امری عادی بود. تسری تولید انبوه به تمامی سطوح اقتصادی سرمایه داری، گردشگری را نیز در برگرفت. گردشگری در این میان با کسب ویژگی های سرمایه داری در چرخه تولید – مصرف، نه به عنوان سفری برای تجربه گردشگری، که خ ود کار محسوب گردید. این خود به شکل گیری گردشگری انبوه فرصت داد که در آن گردشگری به عنوان محصولی بسته بندی شده و استاندارد به عنوان دو هفته تعطیلات در سال و در کنار دریا ارائه گردد (Meethan,2005 , 26).
سواحل در گردشگری انبوه از اهمیت بالایی برخوردار بودند و گردشگران به وسیله تورهای گردشگری به صورت دسته جمعی به مناطق ساحلی روی می آورند و امتداد آرامش در خانه را در این مکان ها جستجو می کردند. «به عنوان مثال سواحل دریای مدیترانه نمونه خوبی برای گردشگری انبوه است. به گونه ای که رشد سفر به این سواحل از کشورهای اروپایی بعد از جنگ جهانی افزایش چشمگیری یافت ( سلطانی، ۱۳۷۴ ، ۹۶ ) ». آنچه فرایند گردشگری انبوه را در این سفرها رقم می زد، دلبستگی به چهار «s» معروف بود که در دریا، خورشید، ماسه و سکس خلاصه می شد. از این رو گردشگران انبوه به دنبال یافتن آرامش در جستجوی مناطقی بودند که از اهمیت چندانی برخوردار نبوده، اما به دلیل واقع شدن در کنار دریا و یا موقعیت خورشیدگیر انتخاب می شدند، این گردشگران از نظر فرهنگی خود را بالاتر از میزبانانشان دانسته و به همین دلیل احتیاج به آشپزی و امکانات مربوط به محیط خود را در خارج از کشور خود داشتند. آنان هر چند به دنبال آرامش بودند ولی معمولا باعث به وجود آودن تاثیرات مخرب بسیاری برای میزبانان خود می شدند. بطور کلی گردشگری انبوه نشان دهنده مصرف چشمگیر اوقات فراغت در مکان های استاندارد شده بود، که با افزایش بهره بری از فضاهای گردشگری- بخصوص در سواحل – حداکثر باز خور منفی را ایجاد می نمود (پاپلی یزدی و سقایی، ۱۳۸۳، ۴۰).
در این میان گردشگری در عصر حاضر نه به عنوان یک مسافرت، سیاحت، تفنن و … بلکه به یک فعالیت عظیم اقتصادی بدل گشته است به طوری که در سال ۲۰۰۰ تعداد کل گردشگران در دنیا، بالغ بر ۷۰۲ میلیون نفر بوده که از طریق مسافرت این تعداد نفر به نقاط مختلف جهان حدود ۶۲۱ میلیارد دلار وارد چرخه اقتصادی جهان گردیده است. پیش بینی ها حاکی از آن است که تا سال ۲۰۱۰ میلادی این صنعت به مبلغ غیرقابل باور ۱۵ تریلیون دلار در سال دست خواهد یافت ( جدول ۱ ). آنچه در این مقوله از اهمیت اساسی برخوردار است، آن است که گردشگری با تمامی انواع و اشکالش در حال تبدیل به فعالیت اقتصادی پیشتاز جهان در ربع اول قرن ۲۱ و مهم ترین و سودآورترین تجارت جهان است.
۲-۲ جهانگردی در ایران
هرچند کشور ایران به ملاحظات گوناگون همواره مورد توجه مردم همه نقاط جهان بوده و هر چند ردپای جهانگردان از گذشته های دور را می توان در این سرزمین دنبال نمود، اما پرداختن به موضوع جهانگردی از دیدگاه اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و معرفی کشور و آداب و رسوم و هنر و خصوصیات آن به جهانیان فقط از آغاز تاسیس سازمانی جلب سیاحان سابق صورت گرفته است. در اینجا نگاهی کوتاه و گذرا به گذشته جهانگردی در ایران می اندازیم:
۲-۲-۱ جهانگردی در ایران قبل از اسلام
در ایران قبل، از اسلام و قبل از حکومت اریاها و پیش از تدوین تاریخ، نیز مسافر و جهانگردی دارای حقوق و امتیار بوده است که در حکومتهای مختلف و در تشکل های مدنی هر دوره، حدود و میزان آن یکسان و مشابه نبوده است بلکه با توجه به انگیزه و هدف مسافر یا جهانگرد حقوق و حدود آن، تعیین و اجراء می شد.
در زمان حکومت ایلامی ها که کشور ایران به صورت فدرال اداره می شد سیر و سفر معمول بوده و مسافرین نیز از امکانات موجود استفاده می کردند، اگرچه به سبب فقدان تاریخ و یا روایات مکتوب به چگونگی آن حقوق، دقیقا نمی توان وقوف یافت ولی آنچه مسلم است این است که سیر و سفر در آن دوران متداول بوده است و مسافرین اعم از ایرانگردان و جهانگردان از طریق و شوارع و تاسیسات و امکانات سرویس دهی مسافرین استفاده نموده اند. [۱]
برای نمونه به مندرجات بخشی از کتاب مسافران تاریخ استناد و عینا آنرا نقل می کنیم:
… بی گمان سیر و سفر در آن روز و در آن سرزمین باستانی از رونق و اعتبار ویژه ای برخوردار بوده، و تا قبل از نابودی این تمدن، مسافران داخلی و خارجی در جاده های میان شوش و ایالات داخلی و سرزمین های خارج از آن در رفت و آمد بوده اند و شاید تاسیساتی نیز برای رفاه حال آن مسافران ساخته شده بود که در حملة آشوریان از میان رفته است.
الف) دوران مادها و هخامنشیان:
از دوران مادها اطلاع صحیح و مستندی که نمایانگر سیر و سفر و یا وجود تاسیسات و بناهای مورد استفادة جهانگردی باشد در دست نیست، و در منابع و کتابهای موجود، نیز در این زمینه اخبار و اعلامی نشده است. اما از دوران هخامنشی و پادشاهان این دوران مدارک و مستنداتی موجود است که انکار ناپذیر می باشد و در آن مستندات از طرق و شوارع و ابنیه، احداث شده و قابل استفاده مسافرین اسم برده شده است.[۲]
پس از فتح ایران، بوسیلة اسکندر مقدونی و دگرگونی تمدن و فرهنگ کهن ایرانی و رواج فرهنگ و تمدن یونانی (هلنیسم) [۳]، جهانگردی خصوصاً سیر و سفر جهانگردان یونانی به ایران، تحرک بیشتری یافت و با ساخت شهرها و قصبات متعدد، سیاحانی با اهداف بازرگانی و تجاری به ایران آمده و از شهرهای تازه ساخت و امکانات جدید استفاده کرده اند.
در زمان سلوکیان و جانشیان اسکندر که به توسعة راهها و عریض کردن و نگهداری آنها، توجّه ویژه داشتند، تردّد کاروانها مبادلة کالا در طول سال و در نقاط مختلف ایران ، معمول و رایج بوده و سیّاحان تجاری و بازرگانی، از آن امکانات بهره می بردند.[۴]
ب) دوران اشکانیان:
در دورن اشکانی که در سرزمین پارت حکومت داشتند، راههای مهّمی احداث شده و جادّة ابریشم که مهمترین شاهراه بازرگانی دنیای قدیم بوده، و از کشور چین شروع و از افلات ایران به دریای مدیترانه منتهی می شد، مورد استفاده جهانگردان تجاری آن زمان بوده است؛ از مسافرین دورة اشکانی در زمان حکومت مهرداد دوم (اشک نهم)، جانک نین فرستادة چین استت که به ایران سفر کرده است.[۵]
اشکانیان مانند هخامنشیان در منازل بین راه اسبان یدکی داشتند تا با استفاده از آنها در کار حمل و نقل تسریع شود، در آن دوران به منظور فراهم آوردن تسهیلات سفر و آگاه ساختن مسافران‌، از امکانات رفاهی مسیرهایی که در آن سفر می کردند، بروشورها و نقشه های راهنمای کاروانیان در اختیار آنان گذاشته می شد.[۶]
ج ) دوران ساسانیان :
در زمان ساسانیان نیز همانند دوران هخامنشیان، به مساله جهانگردی و سیر و سفر توجّ ه می شد و در آن زمان علاوه بر احداث جادهّ ها، نظیر جادة ۲۵۰ کیلومتری فیروزآباد به خلیج فارس، که به طرف بندرطاهری امتداد می یافت، کاروانسراهای متعددی، با معماری زمان اشکانی و ساسانی ساخته شد که مورد استفادة مسافرین بوده است.
در این دوره، دولت نه تنها به امنیت راههای کاروان رو و وسایل حمل و نقل و ایستگاهها و کاروانسراها و سایر احتیاجات توجّه داشت بلکه از عمّال خود برای نظارت در کارهای تجاری و اقتصادی به مناطق سرحدّی و بنادر می فرستادند. از دوران پیش از اسلام نوشته هایی در دست است که خبر از سفر بعضی از یونانیان و رومیان به ایران می دهد. عده ای از اینان چون هردوت و گزنفون نوشته هایی هم راجع به تاریخ و اوضاع و احوال ایران آن روز برجای گذاشته اند.[۷]
۲-۲-۲ دوران بعد از اسلام (دوران اسلامی)
نخستین کسی که از مغرب زمین به ایرن سفر کرد و شرح مسافرت خود را در سفرنامه ای به رشتة تحریر درآورد «بنیامین تودلای» اسپانیایی است . جهانگردان و ایرانگردان دیگر عصر اسلامی که از اماکن اقامتی ایران، رباط ها و کاروانسراهای مهم و از استراحتگاهها و پناهگاههای آماده برای توقّف و تردّد سیّاحان خسته و درمانده آن روزگاران، در کتابها و سفرنامه های خود، یاری نموده اند، عبارتند از :
- خاخام موسی پتاچیا چکسواکی، که سفرش به ایران از طریق روسیه بوده است.
- ابوالقاسم بن خرداد،‌صاحب کتاب مشهور «المسالک و الممالک»
- خاقانی شروانی، شاعر بلندآوازه و سیّاح ایرانی قرن ششم هجری و صاحب مثنوی نفیس «تحفه العراقین».
- ابوعبدالله مقدسی، جهانگرد و جغرافی نویس قرن چهارم هجری، که بیشترین شهرتش در زمینة (شهرنگاری) است.
- ابودلف عربستانی، صاحب سفرنامه «ابودلف در ایران».
- ابوالقاسم محمّد بن حوقل بغدادی، صاحب کتاب «صوره الارض».
- شیخ مصلح بن عبدالله، معروف به (سعدی)، نابغة شعر و ادب و جهانگرد مشهور ایران.
- مارکوپولوی ونیزی، سیّاح نامدار جهان که سفرنامة مشهور وی چندین بار در سراسر دنیا به چاپ رسیده است.
- جیوانی دمونته کورینو، سیّاح اروپایی
- ریکولده دامونته کورچه، جهانگرد غربی
- اودوریکو داپور دنون، جهانگرد غربی
- فریرر جوردانوس، سیّاح اروپایی
- ناصر خسرو قبادیانی شاعر نامدار قرن چهارم هجری که از سیّاحان مشهور دوران اسلامی است پس از هفت سال سیر و سفر به تمامی نقاط ایران در سفرنامة خود از تعداد رباطهایی اسم برده که یا در طول سفر خود در آنها اقامت نموده و یا این که با دیدن آنها به توصیف امکانات و تسهیلات اقامتی موجود در آن رباطها پرداخته است.[۸]
ازدوران حکومت مغولها، امر سیّاح دوستی و مسافرپروری، بدین شرح شده است :
… در این دوران سیّاح دوستی و مسافرپروری در سراسر کشورهای اسلامی، شعار امرا و بزرگان بود و سیّاحان و مسافران وسیلة تبلیغاتی مهمّی بودند، که می توانستند خبر احسان و کرم ارباب قدرت را از شهری به شهری برند و نام آوازة آنان را در اکناف عالم بپراکنند.
سیّاح دوستی، آنچنان در همه جا مرسوم و متداول بود که مردی گمنام و ناآشنا چون ابن بطوطه با دست خالی از طنجه مراکش به راه افتاد و طی ۳۰ سال در نهایت عزّت و احترام تا اقصی نقاط چین مسافرت نمود. [۹]
جوزافا باربارو و آمروزیو کنتارینی که از سفرای دولت و نیز در دوران حکومت آق قویونلوها می باشند؛ و با آنکه آنها خصوصاً (باربارو) سالهای طولانی در ایران اقامت داشته و شهرهای مهم آن زمان نظیر اصفهان، کاشان، یزد، شیراز و هرمز و لار و قم و تبریز را دیده است و از جادّه های متعدّدی عبور کرده و قنوات دایر را مشاهده نموده و پس از بازگشت به اروپا سفرنامه نیز نوشته است. ولی مشاهدات و نوشته های او خالی از برداشته های مربوط به حقوق و امتیازات جهانگردان است.[۱۰]
دوران صفویه (حکومت شاه عباس)
کنستانتین لاسکاری سیّاح ونیزی، لود ویکوری و ارتمای ایتایایی و لوئیچی رانچینوتو ونیزی از سیاحان غربی زمان صفویه می باشند و جان کین سون، سفیری است انگلیسی که از سوی الیزابت ملکة انگلیس به حضور شاه طهماسب صفوی رسید و همچنین دالساندری ونیزی سیاح دیگری است که در زمان شاه طهماسب به ایران سفر کرد.[۱۱]
سیّاحان دورة شاه عباس نیز به علت وجود امنیت عمومی و ثبات سیاسی در کشور، متعدد و بیش از زمان شاهان دیگر صفویه بوده اند.
آنتونی شرلی[۱۲] و رابرت شرلی[۱۳] از مشهورترین سیّاحان زمان حکومت شاه عباس اول می باشند. این برادران در سفرنامة خود از رفتار ایرانیان با خارجیان چنین نقل کرده اند: باید دانست که مملکت ایران برای سکنای اهل خارجه به مراتب بهتر از عثمانی است زیرا که پادشاه ایران از حین جلوس خود حکومت و مملکت خود را به طوری مطیع و امن کرده است که شخص، می تواند در تمام مملکت مسافرت کند، بدون اینکه حربه یا اسلحه ای با خود داشته باشد، اهالی خیلی مودّب و نسبت به خارجیان مهربان هستند.
دلاواله ایتالیایی از مشاهیر سیاحانی است که در زمان شاه عباس اول به ایران سفر کرده و بهترین سفرنامه را در پیرامون مشاهدات خود، خصوصا از زیبایی های طبیعت و از معماریهای ارزشمند قصر سلطنتی و چهار باغ و خیابانهای بزرگ و خانه های بزرگ کوچک و آب نمای چهار باغ که به نظر او بسیار جالب و اعجاب انگیز می باشد و از جاده ها و کاروانسراهای متعدد و شهرهای مختلف بویژه از شهرهای مازندران و کاخهای سلطنتی و از ‌آداب و روسم مردم ایران نوشته است.
از مهمترین ویژگیهای زمان حکومت شاه عباس اول که باعث رواج سیر و سفر و جلب سیاحان بسیار زیاد گردید، علاقة شخص او به اعزام فرستادگانی نزد سلاطین کشورهای مسیحی، به منظور رونق امور تجاری و صنعتی در کشور و پذیرش سفرایی از آن کشورها و جلب سیاحان مختلف برای انتقال علم و تکنولوژی می باشد در زمان حکومت شاه عباس اول جهانگردان به ندرت گرفتار ناامنی و ملول بی ثباتی کشور شده و همواره مصون از خشونت و تعرضات بوده و جانشان ایمن و مالشان محفوظ بوده است.[۱۴]
ژان باتیسیت تاورنیه[۱۵] از بزرگترین سیاحان قرن هفدهم میلادی است که در زمان حکومت شاه صفی و شاه عباس، شش بار به ایران مسافرت کرده و آنگونه که گفته می شود او کسی است که ایران مسافرت کرده و آنگونه که گفته می شود او کسی است که ایران را بهتر از ایرانیان همزمان خود شناخته است، مشاهدات او که در سفرنامة معروفش سفرنامه تاورنیه منعکس است از مطمئن ترین مستندات و صادق ترین روایات تاریخی است زیرا با نظری دقیق به همة امور نگریسته و با صراحت و صداقت بدون اغراق آنچه را که دیده به زبان و قلم آ‌ورده است.
ژان شاردن [۱۶] فرانسوی از سیاحان مشهور دیگر زمان صفویه است، که مفصل ترین و ارزشمندترین سفرنامه ها دربارة ایران را در ۱۰ جلد نوشته است. ژان شاردن فرانسوی اوضاع حکومت شاه عباس دوم و مخصوصا دورة حکومت شاه سلیمان صفوی را به دقت تصویر کرده و نوشته های او بدون اغراق به دور از هرگونه تعصب و با داوری های بسیار صائب و به حق است و به همین علت او را معرف تمدن و فرهنگ دورة صفویه نزد ملل غرب می دانند، سفرنامة او را دایره المعارف تمدن ایران می شناسند. شاردن در سیاحت نامه خود در زمینة وجود امنیت، سهولت جهانگردی در ایران این گونه می نویسد:
… در تمام جهان، کشوری مانند ایران برای سیاحت و جهانگردی وجود ندارد، از لحاظ قلت خطرات و از لحاظ امنیت طرق، که مواظبت دقیقی در این مورد به عمل می آید و خواه از جهت کمی مخارج که معلول کثرت تعداد عمارات عمومی مخصوص مسافرین در سرتاسر امپراتوری در بلاد و بیابان است . در این عمارات به رایگان سکونت می کنند، بعلاوه در نقاط صعب العبور، پل ها و جاده های مسطحی (شوسه) وجود دارد، که برای کاروانها و کلیة کسانی که برای کسب نفع در حرکتند تعبیه شده است.[۱۷]
بعد از حکومت صفویه که عصر طلایی ایران آن زمان نامیده شد، و شکست سلطان حسین صفوی از محمود افغان، سیر و سفر در ایران از رونق افتاد ولی در زمان نادرشاه تلاش برای بهبود امور سیاحتی و توسعة آن حتی با تعمیر و تعویض راهها و احداث جاده های جدید صورت گرفت. معروفترین فردی که در این دوره به ایران مسافرت کرد ویلیام فرانکلین افسر ارشد سپاه بنگالمی باشد که در فاصلة سالهای ۱۷۸۷ – ۱۷۸۶ میلادی به ایران سفر کرد.[۱۸]
از آنچه گذشت اینطور استناد می شود که کشور ایران از قدیم الایام همواره مورد توجه جهانگردان بوده است و کسانی که در طی سالیان متمادی برای شناخت تمدن و فرهنگ کهن سرزمین ما به ایران آمده اند به شدت مسحور و مفتون هنر و اخلاق و خصوصیات مردم ایران شده و بررسیهای فراوانی در این خصوص بعمل آورده اند. در قرن نوزدهم میلادی و مقارن دولت حکومت قاجاریه، سیاحت وجهانگردی در ایران بر خلاف زمان افشاریه و زندیه رونق پیشین خود را بازیافته و همانند عصر صفویه تعداد زیادی جهانگرد مخصوصاً از کشورهای اروپایی با انگیزه ها و اهداف مختلف به ایران سفر کرده اند. به هر حال از قرن نوزدهم به بعد است که جهانگردی بصورت امری منظم و دسته جمعی و ضروری در می آید و چنان وسعتی که خود می گیرد که کم و بیش ضرورت توجه به آن در همه جا احساس می شود. این امر از آن جهت مورد توجه قرار می گیرد که جهانگرد با خود رونق و ثروت به ارمغان می آورد.[۱۹]
۲-۳ تعریف اصطلاحات:
۱- توریسم : توریسم از کلمه Tour در ریشه یونانی Tourionis اخذ شده و معنی آن گشت و سیاحت است. در فرهنگ آکسفورد‌(oxford) معانی مختلفی برای توریسم بیان شده از جمله مسافرتی کوتاه (قربانی، ۱۳۸۱ ، ص ۷۶)
اما طبق تعریفی که در سال ۱۹۶۴ ازطرف سازمان ملل و براساس پیشنهاد کنفرانس بین المللی تورانسپورت و جهان گردی آن سازمان در روم به تصویب رسید، جهان گردی عبارتست از فعالیت های افرادی که برای استراحت، تفریح، دیدار دوستان و خویشان، تجارت، امور حرفه ای ، درمان بیماری، انگیزه های مذهبی، زیارتی و … به خارج از محیط معمول خویش مسافرت کرده که حداقل ۱ شب و حداکثر ۱ سال به طور متوالی در آنجا اقامت داشته باشد. (سینائی، ۱۳۸۲ ، ص ۱۵).
۲- صنعت توریسم: صنعت به عملی اطلاق می شود که اشتغال زا و تولیدی باشد. به مجموعه فعالیت ها و خدماتی که در خدمت توریست و به جهت توسعه آن انجام می گیرد، صنعت توریسم گفته می شود.
به طور کلی به هر نوع از مجموعه فعالیت های مولد اقتصادی عنوان صنعت می توان اطلاق کرد و از آنجا که جهان گردی امروزه نقش موثری در اقتصاد هر کشور یا منطقه ای می تواند داشته باشد، به فعالیت های مرتبط با آن صنعت توریسم گفته می شود .(قربانی، ۱۳۸۱ ، ص ۷۷)
۳- صنایع دستی: به موجب تعریفی که از طرف دفتر بین المللی کار (I.L.O) برای صنایع دستی شده است، به کلیه فعالیت های تولیدی و خدماتی وابسته که در موسسات با کمتر از ۱۰ نفر کارگر صورت می گیرد صنایع دستی گفته می شود. (تحقیقی پیرامون سفال لالجین، ۱۳۶۳)
برحسب تعریفی که در شورای صنایع دستی ایران از این رشته فعالیت به عمل آمده است، به آن رشته از صنایع اطلاق می شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده های آن با دست انجام گرفته و درچهارچوب فرهنگ و بینش فلسفی و ذوق هنری انسانهای هر منطقه با توج