پایان نامه کارشناسی ارشد رشته ادبیات فارسی عدل و عدالت اجتماعی در آیینة ادبیات فارسی از آغاز تا قرن نهم

پایان نامه آماده 

دانلودپایان نامه کارشناسی ارشد رشته ادبیات فارسی عدل و عدالت اجتماعی در آیینة  ادبیات فارسی  از آغاز تا قرن نهم بافرمت ورد وقابل ویرایش تعدادصفحات254

چکیده

با توجه به اینکه بحث عدل و عدالت یکی از مباحث دینی و اجتماعی منعکس شده در متون ادبی است در این راستا سعی شده به بحث و مطالعه تحلیلی و تطبیقی در باره واژه عرفانی اجتماعی عدل و عدالت پرداخته شود. و به زوایای اندیشه اجتماعی پیرامون عدل  مندرج در ادبیات تا قرن نهم هجری دست یابیم. این پایان نامه در سه فصل تنظیم شده است، ابتدا معانی عدل و عدالت با استفاده از فرهنگ‌های لغت معتبر عربی و فارسی و انگلیسی بیان شده، سپس عدل و عدالت از نظر اصطلاحی یعنی در اصطلاح حکما و فلاسفه، دین (قرآن و حدیث)، عرفا و متصوفه مورد بررسی قرار گرفته و در بخش بعدی به انواع و مراتب عدل و عدالت پرداخته شده است. تمامی این موضوعات با شاهد مثال‌هایی از امهات متون سبک خراسانی و عراقی و آثار رودکی، فرخی سیستانی، عنصری، منوچهری، فردوسی، ناصر خسرو، سنایی، خاقانی، نظامی، عطار، مولوی، عراقی، سعدی، خواجوی کرمانی، حافظ، نعمت الله ولی و جامی همراه شده است، که دیدگاه این شاعران برجسته نیز در هریک از موضوعات، در باب عدل و عدالت بین شده است. روش تحقیق این اثر کتابخانه‌ای و بر پایه امهات متون سبک‌های خراسانی و عراقی می‌باشد. در کل پایان نامه سعی شده که عدل و عدالت در ادبیات عرفانی و بر پایه امهات متون خراسانی و عراقی مورد بررسی قرار گیرد و به این نتیجه می‌رسیم که در باب عدل و عدالت از نظر دین، جامعه شناسان، ادیبان ، حکما، و عرفا نقاط مشترک و مشابهی وجود دارد. عدالت باعث خوشنودی خداوند، رضایت مردم، دوام حکومت‌ها و در نهایت رسیدن به وحدت می‌گردد. در نگارش این پایان نامه از حدود صد منبع فارسی و عربی استفاده شده است که بیش از دو سوم از آن منابع اصلی می باشد.        

مقدمه

عدلست و راستی همه آثار عقل پاک         عقلست آفتاب دل و عدل ازو ضیاست                 ناصر خسرو، دیوان، ص 394، ب 13  إِنَّ اللّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِیتَاء ذِی الْقُرْبَى وَینْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَالْبَغْی یعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ  حمد و سپاس و ستایش مخصوص خدای یکتا و بی همتاست که دو جهان در تصرف قدرت اوست و تمامی موجودات به امر او به وجود می آیند و بازگشت همه به سوی اوست.  وَهُوَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْحَمْدُ فِی الْأُولَى وَالْآخِرَةِ وَلَهُ الْحُکْمُ وَإِلَیهِ تُرْجَعُونَ  اوست که وجود خاکی انسان را به زیور دانش بیاراست. ن وَالْقَلَمِ وَمَا یسْطُرُونَ   سپاس و ستایش رسول خاتم -  صلی الله علیه وآله وسلم -   را که آدمی به وجود او شرف حضور یافت. «کُنْتُ نَبِیاً وَ آدَمُ بَینَ الْمَاءِ وَ الطِّین‏» و سپاس و ستایش ائمه معصومین – علیهم السلام – که بشریت را چراغ هدایت و سراج سعادتند. پژوهش حاضر حاصل تلاش شبانه روزی ماهها مطالعه و تحقیق در رابطه با موضوع «عدل و عدالت و انعکاس آن در ادبیات (تا قرن نهم) می باشد. موضوعی که با همه ی ارتباطش به صورت روزمره با زندگی انسانها نکات مهم و سؤالات بیشماری به همراه دارد و انعکاس این موضوع بر ادبیات و اجتماع چندان مورد کنکاش و بررسی محققان قرار نگرفته و به تعبیر دیگر موضوع مهم و سهل ممتنعی است که عموم مردم دغدغه ی اجرای آن را دارند. مسألة عدالت و اجرای دقیق آن برای جوامع یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و دربارة آن امام علی (ع)  می فرماید: « الْعَدْلُ حَیاةٌ»   یعنی انسان و جامعة بشری با عدل زنده است. و یا حضرت در حدیثی دیگر  می فرماید: «الْعَدْلُ مِلَاکٌ، الْجَوْرُ هَلَاکٌ»  عدل ملاک و علت پیروزی است و ظلم و ستم منشأ هلاک و نابودی است. آنچه در این بحث قابل تأمل است، دیدگاه حکما و عرفا و دین نسبت به این مسأله است اگر چه در تمامی آثار مطالبی به صورت پراکنده و جسته گریخته دیده می شود اما منبع جداگانه ای در دست نیست که بتوان به آن مراجعه نمود. تنها مرجعی که بتوان برای دسترسی مستدل به آن مراجعه نمود قرآن و شریعت محمدی  می باشد. تحقیق در مورد عدالت و جایگاه و نقش آن در جامعة تا قرن نهم اگر چه به ظاهر امری ساده و ملموس، اما هر چه در این راه قدم برداشتیم دریافتیم که موضوع بسیار عمیق و فراگیر و از جامعیت خاصی برخوردار است. سر منشأ اصلی عدل و عدالت، عدالت حاکم بر جهان هستی از سوی حضرت باری تعالی می باشد و به ترتیب سلسله مراتب، پیامبر اکرم -  صلی الله علیه وآله وسلم -   و سپس ائمه اطهار – علیهم السلام – مجریان عدالت در روی زمین می باشند. جهان کنونی هم در انتظار برقراری عدالت از سوی حضرت مهدی (عج)  می باشد. با توجه به این بحث این نکته را  یادآور می شوم که یکی از اهداف این تحقیق عمق و وسعت بخشیدن به اطلاعات شخصی و فردی خود از موضوع و جمع آوری مآخذی مستند و مستدل از ابیات شاعران معروف سبک های عراقی و خراسانی است تا به راحتی در دسترس جویندگان دانش قرار گیرد. از نکات جالب توجه در ارتباط با عدل و عدالت این است که برخی شاعران که گرایش های مذهبی و اجتماعی بیشتری نسبت به دیگر شاعران داشته اند مانند: سعدی، مولوی و شاه نعمت اله ولی در مقام پیام دهندگان اجتماعی سعی به یادآوری مکرر این موضوع دینی به حاکمان و مردم عصر خود و در مرحله بعد به مردم سایر اعصار داشته اند و در این راستا شاعران توانمندی مانند خاقانی با استفاده از آرایه های ادبی به ساختن ترکیبات نو و ابتکاری مانند اسب عدل، بوی عدل، تیغ عدل و غیره دست زده اند. و در نتیجه رعایت عدالت، باعث خشنودی خداوند و قدم برداشتن در مسیر عدالت الهی، دوام حکومت ها، به یادگار ماندن نام حاکمان حامی عدالت در عرصة تاریخ و در نهایت رسیدن به وحدت می گردد. فردوسی در ستایش سلطان محمود می فرماید:  به ایران همه خوبی از داد اوست         کجا هست مردم همه یاد اوست                  شاهنامه فردوسی، ج 5، ص 26 ب 8 و دیگر بار فردوسی با بیتی نتیجه عدالت را به این صورت بیان می نماید: که نپسندد از ما بدی دادگر         نه هر کو بدی کرد بیند گهر                شاهنامه فردوسی، ج 5، ص 407 ب 8 در این پایان نامه سعی شده است تا حدودی عدل و عدالت از نظر حکما و فلاسفه، عرفا و متصوفه و قرآن و حدیث با توجه به امهات متون سبک خراسانی و عراقی بررسی شود. این پایان نامه در سه فصل تدوین شده است که بعد از مقدمه، در فصل اول به معناشناسی عدل و عدالت از نظر لغوی پرداخته شده است. در قسمت معناشناسی عدل و عدالت از نظر لغوی، معانی عدل و عدالت را در لغت نامه های معتبر عربی، فارسی و انگلیسی مورد بررسی قرار داده ایم و دریافتیم که در اغلب این لغت نامه ها ، معانی مشترک برای آن بیان شده است. در قسمت معناشناسی اصطلاحی ، به مسألة عدل در اصطلاح حکما و فلاسفه، دین (قرآن و حدیث) و عرفا و متصوفه پرداخته شده است و همچنین این نظریات مورد مقایسه قرار گرفته است و آیات قرآنی و احادیث و روایات ائمه اطهار (علیهم السلام) و آراء ایشان در مورد عدل و عدالت بیان شده است و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که عدل و عدالت در دیدگاههای مختلف دارای معانی خاصی است، بحث عدالت یکی از بحث های مهم اجتماعی است که باعث استحکام و دوام حکومت ها در هر عصری می باشد. در فصل بعدی که مربوط به انواع و مراتب عدل و عدالت می باشد، به احکام و تفسیر و تأویلات عدل از دیدگاه شاعران برجسته سبک خراسانی و عراقی پرداخته شده است و با بیان نکاتی عدل و تفسیر آن که در ادبیات فارسی و در اشعار شاعران انعکاس یافته به آنها پرداخته شده است. در تمامی این مباحث سعی شده است شاهد مثال هایی از ادبیات مد نظر ذکر گردد.

                           عنوان                                                                                                                    صفحه

مقدمه    1
کلیات    4
بیان مسأله    4
اهداف تحقیق    4
پیشینه تحقیق    4
فرضیه ها    5
نوآوری در پژوهش    5

فصل اول: معنا شناسی لغوی و اصطلاحی «عدل و عدالت»
1- 1- بخش اول: معناشناسی لغوی «عدل و عدالت»    9
1- 1- 2-  تعریف عدل     10
1- 1- 3- عدالت در بلاغت    15
1-1-4- داد    16
1-1-5- انصاف    26
1-1-6- داد به معنی حق    40
1-1-7- دادخواهی    42
1-1-8- عدل به معنی اعتدال    44
1-1-9- عدل به معنای میزان توازن در امور    45
1-1-10- عدل به معنای حکم شرعی    45
1-1-11- نتایج عدالت در شعر دورة اول و دوم    46
1-2- بخش دوم: معناشناسی اصطلاحی «عدل و عدالت»    53
1- 2- 1- «عدل و عدالت» از دیدگاه حکما و فلاسفه    54
1-2-1-1- سر منشأ اصلی مسأله عدل    54
1-2-1-2- مفهوم عدل    55
1-2-1-3- انعکاس مفهوم عدالت در شعر شاعران    56
1-2-1-4- عدل از دیدگاه حاج ملا هادی سبزواری    60
1-2-1-5- عدالت از دیدگاه حکیم عبدالرزاق فیاض لاهیجی    61
1-2-1-6- عدل یکی از ویژگیهای مدینة فاضله    62
1-2-1-7- عدل یکی از ارکان نفس    63
1-2-1-8- فضیلت عدل    64
1-2-1-9- در بیان شرف عدالت بر دیگر فضایل    68
1-2-1-10- عدل و جور، عادل و جائر    70
1-2-1-11- عادل، خلیفة ناموس الهی است    71
1-2-1-12- اشتراک عدالت و حریت    71
1-2-1-13- عادل کامل ولی خدا    72
1-2-1-14- حکمت، عدالت، شجاعت و عفت    73
1-2-1-15- ملکة عدالت    73
1-2-1-16- عقل مصداق عدالت    74
1-2-2- «عدل و عدالت» از دیدگاه متکلمین اسلامی    75
1-2-2- 1- عدل در کلام    76
1-2-2- 2- عدل از دیدگاه علامه حلی    77
1-2-2-3- عدالت در کلام شیخ ابوجعفر (قدس سره)    78
1-2-2-4- عدل و عدالت از نگاه قاضی عبدالنبی    80
1-2-2-5- عدالت و لازمة باور آن (از نگاه قاضی عبدالجبار)    81
1-2-2-6- عدل و عدالت در اعضاء    82
1-2-2-7- مسأله ای در باب عدل و ظلم    83
1-2-2-8- عدالت و امامت    84
1-2- 3- عدل و عدالت از دیدگاه قرآن وحدیث    87
1-2-3-1- صداقت عمل کاتبان    88
1-2-3-2- ظرافت عدالت    89
1-2-3-3- عدالت به تقوی نزدیک است    89
1-2-3-4- نقش گواه و شاهد و عدالت    91
1-2-3-5- شاهد و عدالت    92
1-2-3-6- تفاوت عدالت خواهان و دیگران    93
1-2-3-7- قضاوت در داوری    94
1-2-3-8- انبیاء کتاب و میزان    95
1-2-3-9- عدل در اصطلاح اخلاقی    96
1-2-3-10- عدل در اصطلاح نحوی    96
1-2-3-11- عدل در اصطلاح فقهی    96
1-2-3-12- عیسی و عدالت (در آخر الزمان)    97
1-2-3-13- عدالت به معنی حقیقی آن در اشعار    97
1-2-3-14- عدالت و دین    109
1-2-4- عدل و عدالت از دیدگاه عرفا و متصوفه    112
1-2-4-1- عدل در نگاه ابن عربی    114
1-2-4-2- تمایل به او حق و برگشت از او جور و ستم    115
1-2-4-3- آراء شیخ حیدر آملی در باب عدالت    115
1-2-4-4- عدل یکی از پایه های اصول دین    117

فصل دوم: انواع و مراتب و اقسام عدل
2-1- بخش اول: عدالت الهی    120
2-1-1- عدالت در جهان بینی توحیدی    121
2-1-2- در اثبات عدل از برای واجب الوجود    122
2-1-3- اشاره به برهان تحقق عدل در حضرت قیوم مطلق    123
2-1-4- فعل حق عدل و احسان است (عالم جمع)    124
2-1-5- اسم عدل و جایگاه واقعی هر چیز    125
2-1-6- قیامت و عدالت (از نگاه ابن عربی)    125
2-1-7- مصداق اجرای عدالت در قیامت    126
2-1-8- فرمان خداوند به رعایت عدالت    128
2-1-9- ایمان به کتاب خدا و عدالت    129
2-1-10- عدالت الهی در شعر شاعران    130
2-1-11- انعکاس عدالت در قیامت در ادبیات تا قرن نهم    140
2-2- بخش دوم: عدالت انسانی    142
2-2-1- عدالت فردی    143
2-2-2- اشاره به معنا و اقسام دو گانة عدل (فردی و اجتماعی)    147
2-2-3- عدالت در رفتار با خانواده    149
2-2-4- خطبة حضرت علی (ع)  در باب ایمان و عدالت    150
2-2-5- عدالت و ایمان    151
2-2-6- عدالت در رفتار و گفتار علی (ع)    152
2-2-7- انعکاس عدالت علی (ع)  در شعر شاعران    155
2-2-8- انوشیروان عادل    158
2-3- بخش سوم: عدالت اجتماعی    163
2-3-1- عدالت اجتماعی از نظر جامعه شناسان    164
2-3-2- عدالت و جامعه مدنی    165
2-3-3- عدالت اقتصادی    166
2-3-4- قضاوت به عدالت    166
2-3-5- تأکید به اجرای عدالت    168
2-3-6- عدالت در رفتار با دشمنان    168
2-3-7- پیامبر اکرم - صلی الله علیه وآله وسلم-  و عدالت    169
2-3-8- عمر و انعکاس عدالت    172
2-3-9- عدالت حضرت مهدی (عج)    178
2-3-10- بحث عدالت  و رابطة گرگ و گوسفند در شعر فارسی    181
2-3-11- حکومت و عدالت    185
2-3-12- توصیه به پادشاه در اجرای عدالت    200
2-3-13- پادشاه و عدالت در فضایل دینی    201
2-3-14- تأثیر عدالت پادشاه    203
2-3-15- تأثیر عدل و عدالت    207
2-3-16- مصداق هایی از عدالت اجتماعی حکومت در جامعه    215
2-3-17- توصیه و سفارش به رعایت عدالت    216
2-3-18- اقسام عدالت    221

بخش چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادها
نتیجه گیری    224
پیشنهادها    225
فهرست منابع و مآخذ    226