اهمیت ضمان از منظر فقه امامیه و نظام بانکی
عقد ضمان، از مدتها قبل از اسلام در میان اعراب، متداول بوده است تا جایی که برخی عقد ضمان را مختص جزیره العرب میدانند. مفهوم ضمان ید آن است که در صورت تصرف یا استیلای شخصی بر مال دیگری، متصرف مسئولیت استرداد عین مال را بر عهده‌ی دارد، و چنان چه مال مورد تلف یا ناقص گردد، وی بایستی از عهده‌ی خسارت وارده بر آن برآید. به عقیده‌ی فقیهان، مقتضای اولیه تصرف و استیلا بر مال دیگری این است که متصرف در مقابل مالک، ضامن است؛یعنی علاوه بر آن که مکلف به بازگرداندن عین در زمان بقای آن است، اگر مال مذکور تلف شود یا نقص و خسارت بر آن وارد گردد باید از عهده‌ی خسارت وارده نیز برآید. به عقیده‌ی بعضی از علمای علم حقوق، ریشه‌ی تأسیس عرفی ضمان را باید در مقوله‌ی مالکیت سایر حقوق فردی و اجتماعی جستوجو کرد، که جهت رعایت مصلحت اجتماعی، دین نهاد مورد قبول انسان‌ها در همه‌ی ادوار تاریخی قرار گرفته است. ضمانتنامه از منظر نظام بانکی قرارداد یا سندی است که به موجب آن صادرکننده‌ی (ضامن) حسب درخواست متقاضی (مضمون عنه) در مقابل ذینفع (مضمون له) تعهّد می‌کند بدون هیچ گونه قید و شرط و عند المطالبه یا در سررسید معیّن، مبلغ معیّنی وجه نقد از بابت موضوع خاصّی که مربوط به مضمون عنه است، به ذینفع یا به حواله کرد او پرداخت نماید. در این پایان نامه به بررسی ضمان از منظر فقهای امامیه و هم چنین نظام بانکی و حقوقی کشور پرداخته شده است.
واژه‌ی های کلیدی: ضمان، نظام بانکی، فقه امامیه، حقوق
فهرست مطالبعنوان صفحه
چکیده 1
مقدمه 2
فصل اول: کلیات
1- کلیات 5
1-1- طرح تحقیق 5
1-1-1- بیان مسأله 5
1-1-2- پرسش اصلی تحقیق 8
1-1-3- فرضیه‌های تحقیق 8
1-1-4- اهداف تحقیق 8
1-1-5- سوابق تحقیق 9
1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق 12
1-1-7- روش تحقیق 12
1-1-8- محدودیت‌ها و مشکلات 12
1-2- بررسی معنا و مفهوم ضمان 13
1-3- انواع ضمان 15
1-3-1- تعریف ضمان معاوضی 16
1-3-2- ماهیت ضمان معاوضی و تفاوت آن با ضمان تلف 17
1-4- قاعده‌ی ضمان ید 19
1-4-1- مستندات قاعده 19
1-4-1-1- بنای عقلا 19
1-4-1-2- سیره 20
1-4-1-3- حدیث «عَلَی الیَد» 20
1-4-2- ید ضمانی و ید امانی 24
1-4-3- فاعلیت و علیت درفرض تلف 24
1-4-4- ضمان منافع 25
1-4-7-1- منافع مستوفات و غیر مستوفات 26
1-4-7-2- منافع گوناگون و متضاد 28
1-4-7-3- ضمان کار استیفا شده 29
1-4-7-4- ضمان محرومیت از کار 29
1-4-8- نقد و بررسی 30
1-4-9- ضمان کار در قوانین جاری 31
1-4-10- شیوه‌های ابراء ذمّه (بازگرداندن اصل مال) 32
1-4-10-1- باز گرداندن اصل مال در صورت موجود بودن آن 32
1-4-10-2- جبران خسارت در صورت ناقص و یا معیوب شدن مال 34
1-4-10-3- پرداخت بدل در صورت وجود عین و عدم امکان ردّ آن 34
1-4-10-4- پرداخت معادل در صورت تلف عین 34
1-4-15- تعاقب ایدی 38
1-4-16- رابطه‌ی مالک با غاصبان 39
1-4-18- ید صغیر و مجنون 41
فصل دوم: ضمان از منظر فقه امامیه
2- ضمان از منظر فقه امامیه 43
2-1- ضمان از نگاه محقق حلی 43
2-2- دیدگاه شهید اول در خصوص ضمان 46
2-3- دیدگاه شهید ثانی در خصوص ضمان 48
2-3-1- شرایط ضمان 48
2-3-2- عقد ضمان و احکام آن 50
2-3-3- احکام ضمان 52
2-4- دیدگاه علامه‌ی حلی در خصوص ضمان 54
2-5- ضمان از منظر امام خمینی (ره) 56
2-5-1- تعریف عقد ضمان 56
2-5-2- ارکان عقد ضمان 57
2-5-3- صیغه‌ی عقد ضمان 57
2-5-4- شرایط متعاقدین 57
2-5-5- شرایط صحت ضمان 57
2-5-6- نقل ذمّه به ذمّه در ضمان 59
2-5-7- لازم بودن عقد ضمان 59
2-5-8- جواز اشتراط خیار برای طرفین عقد ضمان 59
2-5-10- پرداخت دین توسط مضمون عنه، بی‌اذن ضامن 60
2-5-11- ترامی در ضامن 61
2-5-12- ضمان به غیر از جنس دین 62
2-5-13- دامنه شمول ضمان 62
2-5-14- ضمان از دین (بدهی) ادعایی 63
2-5-15- عدم صحت ضمان از اعیان مضمونه 63
2-5-16- ضمان عهده الثمن، برای مشتری از طرف بایع 63
2-5-17- ضمانت از دینی (بدهی‌ای) که در مقابلش رهن گرفته شده 64
2-5-18- فرض ضمان از بدهی کسی، در فرض التماس او 64
2-5-19- سایر نکات ضمان 64
2-6- شرط ضمان امین در فقه امامیه 65
2-6-1- حکم وضعی شرط در نظریات فقهی 67
2-6-1-1- نظریه‌ی بطلان شرط و عقد 67
2-6-1-2- نظریه‌ی بطلان شرط 70
2-6-1-3- نظریه‌ی صحت شرط 75
2-6-2- قلمرو شرط 78
2-6-3- نتیجه‌ی بحث 80
2-7- ضمان کاهش ارزش پول در فقه امامیه 81
2-7-1- قواعد 82
2-7-1-1- قاعده‌ی لا ضرر 83
2-7-1-2- قاعده‌ی ضمان ید 83
2-7-1-3- قاعده‌ی اتلاف 84
2-7-2- روایات 85
2-7-3- بررسی نظرات 87
فصل سوم: بررسی ضمان در نظام بانکی
3- بررسی ضمان در نظام بانکی 91
3-1- مدت ضمانتنامه 92
3-2- انواع ضمانتنامه 92
3-3- انواع وثایق و تضمینات قابل قبول جهت صدور ضمانتنامه 94
3-4- کارمزد صدور و تمدید ضمانتنامه 96
3-4-1- اخذ تضمین و وثیقه 98
3-5- اسناد تجاری و ضمان 99
3-5-1- مسئولیت تضامنی 99
3-5-2- ضمانت در سفته و برات 99
3-5-3- چک تضمین شده 100
3-5-4- وثائق و تضمینات، ارزیابی و بیمه اموال 101
3-5-4-1- سپرده سرمایه‌گذاری بلند مدت 102
3-5-4-2- سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه مدت 102
3-5-4-3- سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار، قرض الحسنه جاری و پس‌انداز ارزی 102
3-5-4-4- اوراق مشارکت 102
3-5-4-5- انواع کالای رهنی امانی 103
3-5-4-6- کالاهای زیرکلید 103
3-5-4-7- ضمانت نامه‌ی بانک‌های داخلی و معتبر خارجی 103
3-5-4-8- قبوض انبارهای عمومی 104
3-5-4-9- سفته‌های تضمینی 104
3-5-4-10- سفته جنسی با تعهد تضامنی شخص یا اشخاص ثالث 104
3-5-4-11- تعهدنامه 105
بحث و نتیجه‌گیری 106
فهرست منابع 110
